„Jak wygląda sprawa spadkowa jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu?” – czytelnik
Pierwszeństwo dziedziczenia testamentowego
Ustawodawca regulując kwestie spadkowe po zmarłym (spadkodawcy) przyznał pierwszeństwo jego woli określonej w testamencie. Oznacza to, że istnienie ważnego testamentu wyłącza tzw. dziedziczenie ustawowe. Nie zawsze jednak mamy do czynienia z sytuacją, w której spadkodawca sporządził za życia ważny testament. Kto wtedy jest uprawniony do dziedziczenia? Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w art. 931 – 940 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014r. poz. 121 ze zm.). Z przepisów tych wynika tzw. kolejność dziedziczenia.
Pierwsza kategoria spadkobierców
Jak stanowi art. 931 § 1 KC, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (art. 931 § 2 KC).
Druga kategoria spadkobierców
W braku zstępnych (dzieci i wnuków) spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice
(art. 932 § 1 KC). W tym wypadku udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. Małżonkowi spadkodawcy przypadnie zatem w tej sytuacji druga połowa.
Trzecia kategoria spadkobierców
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych
(art. 932 § 3 KC). Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Tym samym rodzeństwo pojawia się dopiero
w trzeciej kategorii spadkowej, przy czym i tak jest to dziedziczenie warunkowe, które dojdzie do skutku po zaistnieniu w/w okoliczności. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 932 § 5 KC).
Czwarta kategoria spadkobierców
Tą kategorię samodzielnie tworzy małżonek spadkodawcy. Cały spadek przypada mu w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych (art. 933 § 3 KC).
Piąta kategoria spadkobierców
Gdy nie ma osób wymienionych powyżej, tj. zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych (art. 934 § 1 KC). Jeżeli natomiast któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, dziedziczą w równych częściach jego zstępni – dzieci, a w przypadku ich śmierci również wnuki
(art. 934 § 2 KC. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych (art. 934 § 3 KC).
Szósta kategoria spadkobierców
W ostatniej kolejności dziedziczą pasierbowie (powinowaci macochy i ojczyma). W myśl art. 934¹ KC, w braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Dziedziczenie pasierbów wchodzi zatem w grę wtedy, gdy:
• w chwili otwarcia spadku nie można wskazać innych spadkobierców i
• gdy żadne z ich rodziców biologicznych nie dożyło tej chwili.
Dziedziczenie gminy lub Skarbu Państwa
Jeżeli brak jest małżonka spadkodawcy, jego krewnych i pasierbów powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa, gdy miejsca tego nie będzie można ustalić lub gdy jest ono położone za granicą (art. 935 KC).
Dziedziczenie gospodarstw rolnych
W ustawie Kodeks cywilny znajdują się również tzw. przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, które w sposób odrębny regulują dziedziczenie tych składników masy spadkowej. Zauważyć jednak należy, że wyrokiem
z dnia 31 stycznia 2001 r. Trybunał Konstytucyjny określił zasadę, zgodnie z którą do spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r., w których skład wchodzi gospodarstwo rolne, stosuje się przepisy dotyczące warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych, obowiązujące w chwili otwarcia spadku, natomiast do spadków otwartych po w/w dniu stosuje się przepisy ogólne. Tym samym próbując ustalić krąg spadkobierców
po spadkodawcy, który posiadał gospodarstwo rolne, należy w pierwszej kolejności odnieść się do dnia otwarcia spadku, tj. do dnia śmierci spadkodawcy. Dzień ten będzie bowiem wyznacznikiem przepisów, jakie będą miały
w danym wypadku zastosowanie. Jeżeli będą miały zastosowanie przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, to w dalszej kolejności należy ustalić ich brzmienie w dacie śmierci spadkodawcy.
Wskazówki
Decydując się na wszczęcie postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku pamiętaj o tym, że:
• były małżonek (po prawomocnym orzeczeniu rozwodu) nie jest osobą uprawnioną do dziedziczenia z mocy ustawy,
• orzeczenie przez sąd separacji między małżonkami oznacza, że małżonkowie pozbawieni są prawa dziedziczenia ustawowego po sobie (skutku takiego nie wywiera tzw. separacja faktyczna),
• ustanowienie w małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej nie pozbawia małżonków prawa dziedziczenia ustawowego po sobie,
• jeżeli nie chcesz ponosić odpowiedzialności za długi spadkodawcy, musisz odrzucić spadek albo przyjąć
go z tzw. dobrodziejstwem inwentarza w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o swoim powołaniu do spadku; w przeciwnym razie dochodzi do tzw. prostego przyjęcia spadku (wraz z długami),
• jeżeli chcesz zrzec się spadku po spadkodawcy, musisz to zrobić jeszcze za życia spadkodawcy zawierając
z nim stosowną umowę w formie aktu notarialnego (zrzeczenie się spadku, a jego odrzucenie to dwie odrębne instytucje),
• wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu rejonowego właściwego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy,
• wniosek ten podlega opłacie sądowej w wysokości 50,00 zł, przy czym za odebranie przez sąd oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku opłata sądowa wynosi również 50,00 zł (żądanie w tym zakresie należy również we wniosku precyzyjnie określić),
• do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy dołączyć następujące dokumenty:
odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy,
odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców, jeżeli są nimi mężczyźni lub niezamężne kobiety,
odpisy skrócone aktów małżeństwa, jeżeli są nimi zamężne kobiety,
odpis zwykły z księgi wieczystej, jeżeli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne dziedziczone według przepisów szczególnych,
potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej od wniosku,
• odpisy skrócone aktów stanu cywilnego uzyskujemy w Urzędach Stanu Cywilnego właściwych według miejsca zdarzenia, tj. urodzenia, zawarcia małżeństwa, zgonu;
• za wydanie odpisu skróconego aktu stanu cywilnego pobierana jest opłata skarbowa w wysokości 22,00 zł,
• nie tylko spadkobierca może wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, może to zrobić każda osoba, która wykaże interes prawny,
• zamiast prowadzenia postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku można udać się do notariusza celem sporządzenia tzw. aktu poświadczenia dziedziczenia, który wywołuje taki sam skutek, jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku,
• stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
Piotr Markowski
adwokat
