W dniu 12 lipca 2018r. Rzecznik Praw Dziecka przedstawił projekt nowego Kodeksu rodzinnego, który powstawał 6 lat. Projekt ten jest o tyle przełomowy, że zawiera regulacje prawne dotyczące prawa materialnego, procesowego i wykonawczego w jednym akcie.
Do projektu wprowadzono wiele znaczących zmian. Poniżej przedstawione zostały najistotniejsze z nich.
Nowa właściwość sądów
Sprawy rodzinne będą rozstrzygane wyłącznie przez sądy i sędziów rodzinnych. Dla spraw o separację, o rozwód, o unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie istnienia albo nieistnienia małżeństwa mają być właściwe sądy rejonowe, zamiast okręgowych.
Definicja dziecka i dobra dziecka
Projekt Kodeksu rodzinnego przejmuje definicję dziecka, zawartą w ustawie z dnia 6 stycznia 2000r. o Rzeczniku Praw Dziecka, zgodnie z którą dzieckiem jest każda istotna ludzka od poczęcia do pełnoletności. Ponadto, dla zapewnienia jednolitości interpretacji i orzecznictwa po raz pierwszy zdefiniowano „dobro dziecka” jako stan, w którym dziecko osiąga prawidłowy, całościowy i harmonijny rozwój psychiczny, fizyczny i społeczny, z poszanowaniem jego godności i wynikających z niej naturalnych praw. Dobro to jest kształtowane w szczególności przez pozytywne relacje osobiste, relacje rodzinne i sytuacje wychowawcze. Zasada dobra dziecka to kluczowa zasada prawa rodzinnego, mająca pierwszeństwo przed wszystkimi innymi.
Podmiotowość dziecka
Projekt Kodeksu rodzinnego nadaje dziecku status uczestnika postępowania. Dziecko w ramach swej podmiotowości ma przypisane nie tylko wolności i prawa, lecz także odpowiedzialność za ich posiadanie oraz obowiązki.
Definicje rodziny, małżeństwa i konkubinatu po raz pierwszy
Pierwszy raz w polskim akcie prawnym znalazły się definicje kluczowych pojęć z zakresu prawa rodzinnego, takich jak rodzina, małżeństwo i konkubinat. Zgodnie z projektem:
– rodzina to wspólnota obejmująca małżonków, małżonków i dziecko, rodzica i dziecko, a także oparta na pokrewieństwie, powinowactwie lub adopcji, którą łączą relacje rodzinne;
– małżeństwo to formalnoprawny związek kobiety i mężczyzny zawarty zgodnie z przepisami prawa o zawarciu małżeństwa, z uwzględnieniem ich relacji osobistych i majątkowych;
– konkubinat to nieformalny związek kobiety i mężczyzny oparty na porozumieniu osób niezwiązanych ze sobą stosunkiem małżeństwa, a pozostających w takich relacjach jak małżonkowie. Konkubinat stanowi rodzinę, jeżeli wychowuje się w niej wspólne dziecko konkubentów lub dziecko jednego z nich.
Ugoda i mediacja jako priorytety postępowania
Ugodowe załatwianie spraw poprzez rozwiązywanie sporów i konfliktów w ramach mediacji ma wieść prym w postępowaniach rodzinnych. Projekt Kodeksu rodzinnego przywraca w tym zakresie obowiązkowe posiedzenia pojednawcze, którymi będzie zarządzać wyspecjalizowany w prawie rodzinnym sędzia lub referendarz. Co istotne, mediacja ma być obowiązkowa w sprawach o separację albo o rozwód, gdy małżonkowie wspólnie wychowują dziecko. Ponadto, w sprawach o separację i rozwód, projekt nakłada obowiązek sądu skierowania małżonków wspólnie wychowujących dziecko do specjalisty z zakresu życia rodzinnego. Powyższe ma na celu uświadomienie rodzicom skutków separacji albo rozwodu dla rozwoju i wychowania dziecka.
Jednocześnie, mediacja w sprawach rodzinnych ma stać się bardziej dostępna, albowiem jej koszty będą uiszczać w sposób zryczałtowany strony postępowania, natomiast w pozostałej części pokryje je Skarb Państwa.
Odpowiedzialność rodzicielska zamiast władzy rodzicielskiej
Pojęcie władzy rodzicielskiej zostanie zastąpione znacznie szerszą odpowiedzialnością rodzicielską, skupiającą się na podmiotowości dziecka w rodzinie. Zgodnie z projektem odpowiedzialność rodzicielska to zadanie, postawa i relacje rodziców z dzieckiem, wykonywane z poszanowaniem jego godności i praw, zgodnie z porządkiem społeczno-prawnym. Celem odpowiedzialności rodzicielskiej są troska o dziecko i zaspokajanie jego potrzeb, przygotowanie do życia w rodzinie i społeczeństwie oraz wypełnianie obowiązku alimentacyjnego. Jest realizowana, w szczególności, przez wykonywanie obowiązków i praw w zakresie pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, reprezentacji, utrzymywania relacji osobistych, ustalania pochodzenia dziecka, jego imienia i nazwiska, miejsca pobytu. Odpowiedzialność rodzicielska odnosi się odpowiednio do osób, które na mocy orzeczenia sądu ponoszą wobec dziecka taką odpowiedzialność jak rodzice.
Projekt reguluje także odpowiedzialność rodziców dziecka, którzy żyją w konkubinacie.
Relacje osobiste zamiast kontaktów
Według definicji z projektu relacje osobiste to styczność dziecka z rodzicami, osobami które ponoszą taką odpowiedzialność jak rodzice, krewnymi i innymi osobami mu bliskimi, a także między małżonkami oraz ich wzajemne stosunki i powinności osobowe, oparte na więzi psychicznej, fizycznej i gospodarczej. Relacje osobiste wzmacniają zatem podmiotowość obu stron i są szerszym pojęciem niż kontakty, ujęte w obowiązującym Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z projektem, dziecko ma prawo i powinność utrzymywania relacji osobistych z rodzicami, a także prawo do utrzymywania relacji osobistych z osobami jemu bliskimi. Projekt wprowadza również pojęcie relacji rodzinnych jako osobistą styczność oraz wzajemne stosunki i powinności osobowe i majątkowe między członkami rodziny.
Piecza konsensualna i piecza równoważna – nowe pojęcia
Piecza konsensualna to piecza rodziców sprawowana nad dzieckiem, oparta na porozumieniu między nimi, zgodna z dobrem dziecka, uwzględniająca jego zdanie oraz prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Piecza równoważna to piecza rodziców sprawowana nad dzieckiem, określona w orzeczeniu sądu, sprawowana naprzemiennie przez każdego z rodziców w powtarzających się, ale niekoniecznie w takich samych okresach, zgodna z dobrem dziecka, uwzględniająca jego zdanie oraz prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Sąd będzie wysłuchiwał dziecko i uwzględniał jego zdanie stosownie do okoliczności, rozwoju psychicznego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości, jeżeli jest ono zgodne z dobrem i potrzebami dziecka przed zatwierdzeniem porozumienia rodziców w zakresie pieczy konsensualnej lub wydaniem orzeczenia w zakresie pieczy równoważnej.
Obowiązkowe wysłuchanie dziecka i przedstawiciela ustawowego
Zgodnie z nowymi przepisami Sąd będzie zobowiązany do wysłuchania dziecka w każdej sprawie dotyczącej jego osoby lub majątku na określonych zasadach i warunkach i stosownie do okoliczności, rozwoju intelektualnego, społecznego i psychicznego oraz stanu zdrowia dziecka przy uwzględnieniu jego stanowiska i rozsądnego życzenia. Projekt wprowadza także zasadę jednorazowości wysłuchania dziecka, chyba, że wymaga tego ochrona praw i dobra dziecka. Ponadto, przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, sąd będzie musiał wysłuchać przedstawiciela ustawowego dziecka, a w uzasadnionych przypadkach również inną osobę bliską dziecku, opiekuna, kuratora lub adwokata dziecka.
Adwokat dziecka
Projekt przewiduje zupełnie nową instytucję w postaci adwokata dziecka, który ma reprezentować dziecko w postępowaniach w sprawach rodzinnych. Będzie nim adwokat lub radca prawny, specjalizujący się w sprawach z zakresu ochrony praw i wolności dziecka, działający dla dobra i na rzecz dziecka. W niektórych rodzajach spraw (np. o ustalenie macierzyństwa, adopcję zagraniczną, ograniczenie lub pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej obojga rodziców) udział adwokata dziecka będzie obligatoryjny.
Alimenty
Okres przedawnienia roszczeń z tytułu obowiązku alimentacyjnego wydłużono z 3 do 5 lat.
Ponadto, na wniosek adwokata dziecka lub dziecka, które ukończyło 16 lat, w sprawach, w których prowadzone jest postępowanie wykonawcze, sąd będzie mógł zażądać rozliczenia sposobu wydatkowania alimentów od osoby otrzymującej należne dziecku alimenty.
Zakaz kar cielesnych i poniżającego traktowania
Ponadto, do projektu Kodeksu rodzinnego wprowadzono zakaz stosowania kar cielesnych jako metody wychowawczej, który znajduje się w obowiązującym Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a jako formę zakazanej przemocy uznano również poniżające traktowanie dziecka.
Ochrona dziecka nienarodzonego przed nieodpowiedzialnymi zachowaniami matki
Projekt Kodeksu rodzinnego wprowadza liczne narzędzia i możliwości organów oraz instytucji w celu ochrony zdrowia i życia dziecka nienarodzonego przed niekorzystnymi działaniami kobiet w ciąży, takimi jak spożywanie alkoholu lub zażywanie innych substancji psychotropowych. Kodeksowe rozwiązania mają być stosowane przede wszystkim w celu szerzenia świadomości i edukacji kobiet ciężarnych co do wpływu alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych na rozwój płodu oraz niesienia pomocy w zakresie wyjścia z uzależnienia.
Źródło:
Artykuł powstał przy współpracy
z Adwokat Agnieszką Marciniak
specjalizującą się m.in. w prawie rodzinnym
Kancelaria Adwokacka Adwokat Agnieszka Marciniak
ul. Grunwaldzka 519e/2
62-064 Plewiska
tel. + 48 600 364 964
www.acadwokat.pl
